دفتر نقل و اتقال سهام طبق قانون تجارت برای شرکت های سهامی می باشد که ابتدا به تعربف آن پرداخته و از الزامات آن را شرح می دهیم ، سپس نحوه تنظیم آن را شرح می دهیم.
– تنظیم دفتر نقل و انتقال سهام ( ثبت سهام )
الف – لزوم دفتر نقل و انتقال سهام
طبق مواد ۴۰ و ۴۱ لایحه اصلاحی قانون تجارت دفتر نقل و انتقال سهام (ثبت سهام ) برای شرکتهای سهامی اجباری است که متن مواد ذکر شده به شرح زیر است :
ماده ۴۰ – انتقال سهام بانام بایددردفترثبت سهام شرکت به ثبت برسد وانتقال دهنده یاوکیل یانمایند قانونی اوبایدانتقال رادردفترمزبور امضاء کند.
درموردی که تمامی مبلغ اسمی سهم پرداخت نشده است نشانی کامل انتقال گیرنده نیزدردفترثبت سهام شرکت قیدوبه امضای انتقال گیرنده یا وکیل یانماینده قانونی اورسیده وازنظراجرای تعهدات ناشی ازنقل و انتقال سهم معتبرخواهدبود.هرگونه تغییراقامتگاه نیزبایدبهمان ترتیب به ثبت رسیده وامضاءشود.هرانتقالی که بدون رعایت شرایط فوق بعمل آیدازنظر شرکت واشخاص ثالث فاقداعتباراست.
ماده ۴۱ – در شرکتهای سهامی عام نقل وانتقال سهام نمی تواندمشروط به موافقت مدیران شرکت یامجامع عمومی صاحبان سهام بشود.
ب- ضمانت اجرای نداشتن دفتر نقل و انتقال سهام
۱) از آنجا که قانون تجارت داشتن دفتر نقل و انتقال سهام را الزامی دانسته و ضمانت اجرای آن را در آخر ماده ۴۰ لایحه اصلاحی قانون تجارت (هر انتقالی که بدون رعایت شرایط فوق بعمل آید از نظر شرکت و اشخاص ثالث فاقد اعتبار است) لازم دانسته است هر شرکت سهامی دارای دفتر نقل و انتقال سهام(ثبت سهام) باشد تا تضییع حقی از سهامداران و بخصوص خریداران سهام بعمل نیاید.و اهمیت ان تا انجایی است که نقل و انتقالی که دفتر نقل و انتقال سهام ثبت نشده باشد را فاقد اعتبار نسبت به شرکت و اشخاص ثالث دانسته است .
۲) و نیز اداره ثبت شرکتها نقل و انتقال سهام شرکت های سهامی را در دفتر ثبت شرکتها ثبت نمی نماید و به همین جهت داشتن دفتر نقل و انتقال سهام در شرکتهای سهامی خا ص الزامیست .
ج- نحوه تنظیم دفتر نقل و انتقال سهام
با توجه به این که در قانون تجارت روش و دفتر خاصی جهت تنظیم دفاترفوق ذکر نشده است ولی خوشبختانه در بازار فقط یک نوع دفتر جهت نقل و انتقال سهام موجود میباشد بهتر است:
۱- ابتدای تاسیس شرکت در صفحه اول دفترکه فقط یک صفحه میباشد ( بدون در نظر گرفتن جداول دفتر ) نوشته شود.
شرکت …………………………………………………………………………. سهامی خاص در تاریخ / / ۱۳ تحت شماره ………………………………… اداره ثبت شرکتهای ….. ثبت شده و سرمایه آن ……………………………….. ریال نقدیست که به ………………… سهم………………… ریالی بانام عادی منقسم شده است و ۳۵ درصد آن نقدا پرداخت و مابقی در تعهد سهامداران است . که برگ سهام به شماره سریال…………………………. الی ……………………………… به ان اختصاص یافت و لیست سهامداران شرکت و مقدار سهام آنها به شرح زیر است:
۱)آقای/خانم………………………………………………….دارنده………………… سهم ………………… ریالی با نام عادی که ورقه سهام به شماره سریال………………… الی ………………… به ان اختصاص یافت – امضـاء
۲) ۱)آقای/خانم………………………………………………….دارنده………………… سهم ………………… ریالی با نام عادی که ورقه سهام به شماره سریال………………… الی ………………… به ان اختصاص یافت – امضـاء
۳) ۱)آقای/خانم………………………………………………….دارنده………………… سهم ………………… ریالی با نام عادی که ورقه سهام به شماره سریال………………… الی ………………… به ان اختصاص یافت – امضـاء
۴) ۱)آقای/خانم………………………………………………….دارنده………………… سهم ………………… ریالی با نام عادی که ورقه سهام به شماره سریال………………… الی ………………… به ان اختصاص یافت – امضـاء
۵) ۱)آقای/خانم………………………………………………….دارنده………………… سهم ………………… ریالی با نام عادی که ورقه سهام به شماره سریال………………… الی ………………… به ان اختصاص یافت
– امضاء رئیس هیات مدیره نایب رئیس هیات مدیره مدیـر عامل مهر شرکت
۲- جهت نقل و انتقال سهام : در صفحه دوم که شامل دو برگ روبری هم میباشد با در نظر گرفتن جداول دفتر نقل و انتقال سهام نوشته شود و به ا مضا خریدار و فروشنده برسد و هیات مدیره نیز ان را امضا و مهر نمایند و سپس در ذیل ان نوشته شود
با توجه به نقل و انتقالات انجام شده لیست سهامداران شرکت و مقدار سهام انها بشرح ذیل است:
۱)آقای /خانم …………………………………………. دارنده ……………….. سهـم …………………… ریالی با نام عادی که ورقه سهام به شماره سریال ………………….. الی …………………..به ان اختصاص یافته است.
۲) آقای /خانم …………………………………………. دارنده ……………….. سهـم …………………… ریالی با نام عادی که ورقه سهام به شماره سریال ………………….. الی …………………..به ان اختصاص یافته است.
۳) آقای /خانم …………………………………………. دارنده ……………….. سهـم …………………… ریالی با نام عادی که ورقه سهام به شماره سریال ………………….. الی …………………..به ان اختصاص یافته است.
۴) آقای /خانم …………………………………………. دارنده ……………….. سهـم …………………… ریالی با نام عادی که ورقه سهام به شماره سریال ………………….. الی …………………..به ان اختصاص یافته است.
۵) آقای /خانم …………………………………………. دارنده ……………….. سهـم …………………… ریالی با نام عادی که ورقه سهام به شماره سریال ………………….. الی …………………..به ان اختصاص یافته است.
امضارئیس هیات مدیره نایب رئیس هیات مدیره مدیـر عامل مهر شرکت
۳- نقل و انتقالات بعدی نیز در صفحات بعدی به همین صورت انجام خواهد شد
فصل دوم – تهیه و تنظیم برگ سهام در شرکتهای سهامی خاص
الف- تعریف سهام
ماده ۲۴ لایحه اصلاحی قانون تجارت سهم را چنین تعریف نموده است : سهم قسمتی است ازسرمایه شرکت سهامی که مشخص میزان مشارکت وتعهدات ومنافع صاحب آن در شرکت سهامی می باشدورقه سهم سندقابل معامله ای است که نماینده تعدادسهامی است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد.
تبصره ۱ – سهم ممکن است بانام یابی نام باشد.
تبصره ۲ – درصورتی که برای بعضی ازسهام شرکت بارعایت مقررات این قانون مزایائی قائل شونداینگونه سهام ، سهام ممتازنامیده می شود.
ب- انواع سهام
طبق ماده فوق سهام به صورت بانام و بی نام میباشد:
سهام بانام : سهامی است که به شخص معینی تعلق داشته و بموجب ان شخص مذبور دارای حقوق و تعهداتی میشود .وحقوق وابسته به سهام عبارتند از : حق حضور در مجامع عمومی شرکت – حق رای – حق استفاده از سود سالیانه و ذخایر قابل تقسیم – حق اولویت در نقل و انتقال سهام ( در موارد پیش بینی شده در اساسنامه – حق اقامه دعوی بر علیه شرکت تحت شرایطی و حق استفاده از دارایی شرکت پس از ختم تصفیه و … .
سهام بی نام :نام دارنده سهام در ان درج نمی گردد و بصورت سند در وجه حامل تنظیم و دارنده ان مالک ان شناخته میشود مگر انکه خلاف ان ثابت گردد . سهم بی نام به سهولت قابل نقل و انتقال بوده و مالکیت ان با قبض و اقباض صورت میگیرد .
ج – شکل برگ سهام
اوراق سهام باید متحد الشکل و چاپی و دارای شماره ردیف بوده و سهام فوق باید به امضائ دو نفر از دارندگان امضا مجاز شرکت برسد .
ورقه سهام باید مشتمل بر نکات زیر باشد ( ماده ۲۶ لایحه اصلاحی قانون تجارت )
۱- نام شرکت و شماره ثبت ان در دفتر ثبت شرکتها
۲- مبلغ سرمایه ثبت شده و مقدار پرداخت شده ان
۳- تعیین نوع سهام
۴- مبلغ اسمی سهم و مقدار پرداخت شده ان به حروف و به اعداد
۵- تعداد سهامی که هر ورقه نماینده ان است
مواد قانون تجارت که مربوط به برگ سهام و دفتر نقل و انتقال سهام می باشد .
بخش ۲ سهام
ماده ۲۴ – سهم قسمتی است ازسرمایه شرکت سهامی که مشخص میزان مشارکت وتعهدات ومنافع صاحب آن در شرکت سهامی می باشدورقه سهم سندقابل معامله ای است که نماینده تعدادسهامی است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد.
تبصره ۱ – سهم ممکن است بانام یابی نام باشد.
تبصره ۲ – درصورتی که برای بعضی ازسهام شرکت بارعایت مقررات این قانون مزایائی قائل شونداینگونه سهام ، سهام ممتازنامیده می شود.
ماده ۲۵ – اوراق سهام بایدمتحدالشکل وچاپی ودارای شماره ترتیب بوده وبه امضای لااقل دونفرکه بموجب مقررات اساسنامه تعیین می شوندبرسد.
ماده ۲۶ – درورقه سهم نکات زیربایدقیدشود –
۱ – نام شرکت وشماره ثبت آن دردفترثبت شرکتها.
۲ – مبلغ سرمایه ثبت شده ومقدارپرداخت شده آن.
۳ – تعیین نوع سهم.
۴ – مبلغ اسمی سهم ومقدارپرداخت شده آن به حروف وباعداد.
۵ – تعدادسهامی که هرورقه نماینده آنست.
ماده ۲۷ – تازمانی که اوراق سهام صادرنشده است شرکت بایدبه صاحبان سهام گواهینامه موقت سهم بدهدکه معرف تعدادونوع سهام ومبلغ پرداخت شده آن باشد.این گواهینامه درحکم سهم است ولی درهرحال ظرف مدت یکسال پس از پرداخت تمامی مبلغ اسمی سهم بایدورقه سهم صادروبه صاحب سهم تسلیم و گواهینامه موقت سهم مستردوابطال گردد.
ماده ۲۸ – تاوقتی که شرکت به ثبت نرسیده صدورورقه سهم یاگواهینامه موقت سهم ممنوع است.درصورت تخلف امضاءکنندگان مسئول جبران خسارات اشخاص ثالث خواهندبود.
ماده ۲۹ – در شرکتهای سهامی عام مبلغ اسمی هرسهم نبایدازده هزارریال بیشترباشد.
ماده ۳۰ – مادام که تمامی مبلغ اسمی هرسهم پرداخت نشده صدورورقه سهم بی نام یاگواهینامه موقت بی نام ممنوع است.به تعهدکننده اینگونه سهام گواهینامه موقت بانام داده خواهدشدکه نقل وانتقال آن تابع مقررات مربوط به نقل وانتقال سهام بانام است.
ماده ۳۱ – درموردصدورگواهینامه موقت سهم مواد ۲۵و۲۶بایدرعایت شود.
ماده ۳۲ – مبلغ اسمی سهام وهمچنین قطعات سهام درصورت تجزیه باید متساوی باشد.
ماده ۳۳ – مبلغ پرداخت نشده سهام هر شرکت سهامی بایدظرف مدت مقرر در اساسنامه مطالبه شود.درغیراینصورت هیات مدیره شرکت بایدبه مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام رابه منظورتقلیل سرمایه شرکت تامیزان مبلغ پرداخت شده سرمایه دعوت کندوتشکیل دهدوگرنه هرذینفع حق خواهد داشت که برای تقلیل سرمایه ثبت شده شرکت تامیزان مبلغ پرداخت شده به دادگاه رجوع کند.
تبصره – مطالبه مبلغ پرداخت نشده سهام یاهرمقدارازآن بایدازکلیه صاحبان سهام وبدون تبعیض بعمل آید.
ماده ۳۴ – کسی که تعهدابتیاع سهمی رانموده مسئول پرداخت تمام مبلغ اسمی آن می باشدودرصورتی که قبل ازتادیه تمام مبلغ اسمی سهم آن رابه دیگری انتقال دهدبعدازانتقال سهم دارنده سهم مسئول پرداخت بقیه مبلغ اسمی آن خواهدبود.
ماده ۳۵ – درهرموقع که شرکت بخواهدتمام یاقسمتی ازمبلغ پرداخت نشده سهام رامطالبه کندبایدمراتب راازطریق نشرآگهی درروزنامه کثیرالانتشاری که آگهی های مربوط به شرکت درآن منتشرمی شودبه صاحبان فعلی سهام اطلاع دهدومهلت معقول ومتناسبی برای پرداخت مبلغ موردمطالبه مقرردارد.پس ازانقضای چنین مهلتی هرمبلغ که تادیه نشده باشدنسبت به آن خسارت دیرکردازقرارنرخ رسمی بهره بعلاوه چهاردرصددرسال به مبلغ تادیه نشده علاوه خواهدشدوپس ازاخطارازطرف شرکت به صاحب سهم وگذشتن یکماه اگرمبلغ موردمطالبه وخسارت تاخیرآن تماماپرداخت نشود شرکت اینگونه سهام رادرصورتی که دربورس اوراق بهادارپذیرفته شده باشدازطریق بورس وگرنه ازطریق مزایده به فروش خواهدرسانیدازحاصل فروش سهم بدواکلیه هزینه های مترتبه برداشت گردیده ودرصورتی که خالص حاصل فروش ازبدهی صاحب سهم (بابت اصل وهزینه هاوخسارت دیرکرد)بیشترباشدمازادبه وی پرداخت می شود.
ماده ۳۶ – درمورد ماده ۳۵آگهی فروش سهم باقیدمشخصات سهام مورد مزایده فقط یک نوبت درروزنامه کثیرالانتشاری که آگهی های مربوط به شرکت درآن نشرمی گرددمنتشرویک نسخه ازآگهی وسیله پست سفارشی برای صاحب سهم ارسال می شودهرگاه قبل ازتاریخی که برای فروش معین شده است کلیه بدهی های مربوط به سهام اعم ازاصل ، خسارات ، هزینه هابه شرکت پرداخت شود شرکت ازفروش سهام خودداری خواهدکرد.درصورت فروش سهام نام صاحب سهم سابق ازدفاتر شرکت حذف واوراق سهام یاگواهینامه موقت سهام قبلی ابطال می شودومراتب برای اطلاع عموم آگهی می گردد.
ماده ۳۷ – دارندگان سهام مذکوردر ماده ۳۵حق حضورورای درمجامع عمومی صاحبان سهام شرکت رانخواهندداشت ودراحتساب حدنصاب تشکیل مجامع تعداداینگونه سهام ازکل تعدادسهام شرکت کسرخواهدشد.بعلاوه حق دریافت سودقابل تقسیم وحق رجحان درخریدسهام جدید شرکت وهمچنین حق دریافت اندوخته قابل تقسیم نسبت به این گونه سهام معلق خواهدماند.
ماده ۳۸ – درمورد ماده ۳۷ هرگاه دارندگان سهام قبل ازفروش سهام بدهی خودرابابت اصل وخسارات وهزینه هابه شرکت پرداخت کنندمجدداحق حضور ورای درمجامع عمومی راخواهندداشت ومی توانندحقوق مالی وابسته به سهام خودراکه مشمول مرورزمان نشده باشدمطالبه کنند.
ماده ۳۹ – سهم بی نام بصورت سنددروجه حامل تنظیم وملک دارنده آن شناخته می شودمگرخلاف آن ثابت گردد.نقل وانتقال اینگونه سهام به قبض و اقباض بعمل می آید.
گواهی نامه موقت سهام بی نام درحکم سهام بی نام است وازلحاظ مالیات بردرآمدمشمول مقررات سهام بی نام می باشد.
ماده ۴۰ – انتقال سهام بانام بایددردفترثبت سهام شرکت به ثبت برسد وانتقال دهنده یاوکیل یانمایند قانونی اوبایدانتقال رادردفترمزبور امضاءکند.
درموردی که تمامی مبلغ اسمی سهم پرداخت نشده است نشانی کامل انتقال گیرنده نیزدردفترثبت سهام شرکت قیدوبه امضای انتقال گیرنده یا وکیل یانماینده قانونی اورسیده وازنظراجرای تعهدات ناشی ازنقل و انتقال سهم معتبرخواهدبود.هرگونه تغییراقامتگاه نیزبایدبهمان ترتیب رسیده وامضاءشود.هرانتقالی که بدون رعایت شرایط فوق بعمل آیدازنظر شرکت واشخاص ثالث فاقداعتباراست.
ماده ۴۱ – در شرکتهای سهامی عام نقل وانتقال سهام نمی تواندمشروط به موافقت مدیران شرکت یامجامع عمومی صاحبان سهام بشود.
ماده ۴۲ – هر شرکت سهامی می تواندبموجب اساسنامه وهمچنین تاموقعی که شرکت منحل نشده است طبق تصویب مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام سهام ممتازترتیب دهد.
امتیازات اینگونه سهام ونحوه استفاده ازآن بایدبطوروضوح تعیین گردد.هرگونه تغییردرامتیازات وابسته به سهام ممتازبایدبه تصویب مجمع عمومی فوق العاده شرکت باجلب موافقت دارندگان نصف بعلاوه یک این گونه سهام انجام گیرد.
تاثیر ورشکستگی شرکت و شرکا بر یکدیگر