سیر تا پیاز مراحل قانونی ثبت برند و علامت تجاری

ثبت برند یا علامت تجاری یکی از مراحل تکمیل و نهایی‌سازی ثبت شرکت یا محصول است. این فرآیند تحت مدیریت سازمان ثبت اسناد انجام می‌شود.

ثبت برند که در اسناد قانونی و اصطلاحات ثبتی تحت عنوان ثبت علامت تجاری شناخته می‌شود، یکی از مراحلی است که برخی از شرکت‌ها و سازمان‌ها برای تحکیم مالکیت معنوی خود روی نام، علامت و طراحی محصولات خود انجام می‌دهند. اگرچه انجام این فرآیند برای شروع قانونی فعالیت کسب‌وکارها الزامی نیست، اما پیشنهاد می‌شود بنیان‌گذران استارتاپ‌ها و تولیدکنندگان محصولات، برای بهبود فعالیت خود در فضای کشور، نسبت به انجام این کار اقدام کنند.

با توجه به این که اکثر فعالیت‌های ثبت و قانونی‌سازی فعالیت شرکت‌ها به‌صورت آنلاین انجام می‌شود، نیاز به مراجعه‌ی حضوری در این فرآیندها به حداقل رسیده است. از طرفی، آموزش‌های لازم برای انجام این فرآیندها، از طرف سازمان‌های مسئول و در همان سامانه‌های ثبت و پیگری موجود است. اما چالش موجود پیش روی شرکت‌ها، نامنظم بودن نسبی آموزش‌ها و همچنین تاکید بیش از حد آنها به استندات و اصطلاحات قانونی است که لزوما برای صاحبان استارتاپ‌ها قابل فهم نیست.

در این میان، پیشنهاد اولیه‌ی ما مراجعه به مشاورین امور ثبت اسناد و املاک و استفاده از راهنمایی‌های این افراد در زمینه‌ی ثبت برند است. اما از آنجا که اکثر کسب‌وکارهای نوپا توانایی تامین هزینه‌های این مشاوره‌ها یا برون‌سپاری کامل فرآیندهای ثبتی را ندارند، در این مطلب زومیت تصمیم گرفتیم تا تمامی جوانب این فرآیند را با بیانی روان برای این دسته از فعالان دنیای کسب‌وکار، آماده کنیم.

برند چیست و چرا باید آن را ثبت کنیم

در تعریف قانونی، برند یا علامت تجاری، نشانی است که کالای تولیدی یا خدمات ارائه شده توسط یک شرکت را از کالاها و خدمات شرکت‌های دیگر متمایز کند. در اینجا منظور از نشان، هرگونه محتوای بصری است که محصولات را از هم متمایز کند. با توجه به این تعریف قانونی می‌توان گفت لوگوی محصول و خدمات که شامل نام آن باشد، نوعی برند به حساب می‌آید.

اصطلاح دیگر، علامت جمعی است که برای ثبت برندی با محصولات و خدمات متنوع ثبت می‌شود. صاحبان کسب‌وکار با ثبت علامت جمعی، محصولات و خدماتی و حتی کیفیت آنها را از موارد مشابه متمایز می‌کنند. به بیان دیگر نظارت بر هر محصول و خدمات عرضه شده توسط علامت جمعی، بر عهده‌ی مالک آن است. اصطلاح نام تجارتی نیز برای معرفی و مشخص کردن شخصیت حقیقی یا حقوقی به کار می‌رود.

چرایی ثبت برند و نیاز شرکت‌ها به انجام این فرآیند، عموما توسط آنها شناخته شده است. یکی از دلایل مهم برای انجام این کار، متمایز کردن محصولات و خدمات شرکت از یکدیگر است. شرکتی که چند محصول تولید می‌کند، با ثبت برند برای هریک از آنها، متمایز کردن این موارد را آسان می‌کند.

مزیت دیگر ثبت قانونی برند برای محصولات، تسهیل فرآیندهای بازاریابی و تبلیغات برای آنها است. علاوه بر آن، می‌توان امتیاز برند را به افراد دیگر واگذار کرده و جریان درآمدی جدیدی را برای شرکت تامین کرد. در ضمن، برای اعطای نمایندگی نیز، ثبت برند یکی از الزامات قانونی است.

از طرفی، شرکتی که یک برند ثبت شده را در کنار نام خود می‌بیند، نوعی دارایی ارزشمند را به کسب‌وکارش اضافه کرده است. مدیران پس از انجام این فرآیند، در حفظ هرچه بیشتر برند و بهبود کیفیت محصولات تولیدشده تحت آن عنوان، تلاش می‌کنند.

اما مهم‌ترین دلیل و مزیت ثبت برند و علامت تجاری، حمایت‌های صورت گرفته از طرف سازمان ثبت اسناد و املاک کشور است. به تعریف دیگر، شرکت‌ها با ثبت برند خود، حمایت یک سازمان قانونی و زیر نظر قوه‌ی قضاییه را برای خود تامین می‌کنند تا در صورت بروز اختلافات، مرجعی موثق برای حل آنها وجود داشته باشد.

یکی از مهم‌ترین حمایت‌هایی که توسط سازمان ثبت از علائم تجاری می‌شود، جلوگیری از تولید محصولات مشابه یا با نام‌های گمراه‌کننده و نزدیک به محصول ثبت شده است. این تعریف ساده، بسیاری از مشکلات بازاریابی، نفوذ در بازار و افزایش فروش شرکت‌ها را حل می کند.

محصولی که برند ثبت شده نداشته باشد، به‌راحتی توسط رقبا یا گروه‌های غیرقانونی کپی‌برداری شده و به بازار عرضه می‌شود. در نتیجه‌ی این اقدام، دو اتفاق برای شرکت اصلی رخ خواهد داد. یا محصول کپی شده همان کیفیت محصول اصلی را دارد که در نتیجه موجب کاهش فروش و درآمد شرکت اصلی می‌شود. یا کیفیت محصول کپی مناسب نیست که در نتیجه، نام و شهرت شرکت اصلی را زیر سوال می‌برد.

در نهایت باید به این نکته اشاره کنیم که ثبت برند و علامت تجاری برای محصول یا شرکت، در هر کشور و بازار مقصدی، قوانین خاص خود را دارد. در نتیجه، صاحبان کسب‌وکارها برای ثبت برند، ابتدا باید بازار عرضه‌ی محصول را پیدا کرده و سپس نسبت به ثبت آن اقدام کنند. در این مطلب، تنها قوانین ثبت برند برای بازار ایران بررسی شده است.

قوانین ثبت برند

همان‌طور که گفته شد، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، مجری فرآیند ثبت علامت تجاری در ایران است. این سازمان، برای هر نوع ثبت اسناد و املاک، قوانین روشن و مشخص دارد که به تفصیل در وبسایت‌های مخصوص هر نوع از ثبت قابل مشاهده است. در اینجا به معرفی آسان و قابل فهم برخی از این قوانین می‌پردازیم.

اولین مورد شایان توجه برای ثبت برند، انتخاب کلمات و عبارات مناسب، برای توصیف آن است. در این مورد، برخی کلمات و عبارت‌ها قابلیت ثبت شدن نداشته و قطعا توسط سازمان ثبت، مردود خواهند شد.

یکی از موارد ممنوعه برای استفاده در برند، کلمات عام هستند. به بیان دیگر، شرکت‌ها نمی‌توانند از کلماتی که معنی و استفاده‌ی عمومی در میان مردم دارند (مانند صندلی، شیرین، هوا، آب و ...) برای علامت تجاری خود ثبت کنند. نکته‌ی قابل توجه این که کلمات توصیفی (مانند بهترین، جدیدترین، کلاسیک، خاص و ...) نیز نباید در علامت تجاری مورد درخواست، وجود داشته باشند. البته اگر این کلمات، بخشی از یک نشان خاص باشند و شرکت ارائه‌کننده، الزامی به انحصاری کردن این کلماتِ برندش نداشته باشد، می‌توان در بعضی موارد از آنها استفاده کرد.

علامت‌های و کلمات گمراه‌کننده نیز نباید در نام تجاری استفاده شوند. به‌عبارت دیگر نشان تجاری محصول نباید خریدار را در مورد منبأ، محل تولید، کیفیت، کارایی یا موارد دیگر گمراه کند. نکته‌ی واضح دیگر نیز ممنوعیت ثبت کلمات و عبارت‌های توهین‌کننده یا خلاف عرف عمومی است. به‌علاوه استفاده از علامت‌های رسمی دولتی یا کشورهای دیگر نیز ممنوع است.

مهم‌ترین نکته و قانون در ارائه‌ی درخواست ثبت برند نیز به تعریف برند باز می‌گردد. نشان تجاری شما نباید عین یا شبیه نشان تجاری محصول یا خدمات شرکت دیگر باشد. حتی ترجمه‌ی عینی برندهای مشهور نیز موجب رد شدن آن می‌شود. به‌علاوه، برندهایی که پیش از این برای محصولات دیگر با کارایی متفاوت ثبت شده‌اند، برای تایید به مراحل و قوانین اضافه‌ای وابسته هستند. 

در مورد حقوقی که به‌خاطر ثبت علامت به مالک آن برند داده می‌شود، مهم‌ترین مورد، اجازه‌ی استفاده از برند است که تنها با مجور کتبی مالک آن ارائه می‌شود. اگر هر فردی بدون کسب مجوز از برند ثبت شده استفاده کند، مالک اختیار شکایت و پیگیری‌های قانونی را خواهد داشت. حتی هر عملی که در نهایت، منجر به تجاوز مالک برند شود، توسط او قابل پیگیری است.

نکته‌ی مهم در مورد ثبت برند و حقوق مالکیت آن این است که این حقوق، برای اقدامات مرتبط با کالاهای وارد شده به ایران توسط مالک برند، قابل پیگیری نیستند. به بیان دیگر، برندهای ثبت شده در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، تنها برای محصولات تولید و عرضه شده در داخل ایران معتبر هستند.

در مورد زمان اعتبار برندهای ثبت شده نیز، قانون‌گذار مدت ۱۰ سال را در نظر گرفته است. پس از این مدت، مالک برند می‌تواند نسبت به تمدید زمان مجوز و با پرداخت هزینه‌های مقرر، اقدام کند. مهلت ارفاقی ۶ ماهه نیز پس از پایان دوره‌ی ۱۰ ساله شروع و برای پرداخت هزینه‌های تمدید و جریمه در نظر گرفته شده است.

مراحل ثبت برند در سازمان ثبت اسناد و املاک

فرآیند ثبت برند کاملا به‌‌صورت الکترونیکی و از طریق وبسایت این سازمان به آدرس ipm.ssaa.ir انجام می‌شود. تمامی مراحل ارائه‌ی اظهارنامه، اعتراض، انجام اصلاحات و ارسال مدارک نیز در همین سامانه صورت می‌گیرد.

نکته‌ی حائر اهمیت این است که هرکس زودتر علامت تجاری مورد نظر را در سامانه ثبت کند، در اولویت بررسی قرار گرفته و در صورت تایید مدارک، او مالک آن برند خواهد بود. البته کسانی که ادعای قبت زودتر برند را داشته باشند می‌توانند با مراجعه به مراجع قانونی نسبت به شکایت و درخواست بررسی، اقدام کنند.

اولین مرحله برای ثبت برند، ثبت‌نام متقاضی در سامانه‌ی مرکز مالکیت معنوی به آدرس بالا است. پس از مراجعه به این آدرس ابتدا باید از میان لینک‌های سمت راست، ثبت نام را انتخاب کرده و مراحل را طبق راهنما اجرا کرد. فراموش نکنید تمامی افرادی که می‌خواهند نامشان در اظهارنامه‌ی ثبت برند موجود باشد، باید در این سامانه ثبت نام کرده باشند. افرادی اعم از مالک، نماینده قانونی، تحویل گیرنده ابلاغ، مخترع، طراح و موارد مشابه باید به‌صورت جداگانه در سامانه‌ی مالکیت معنوی ثبت نام کنند. به‌عنوان مثال برای ثبت برند به‌نام شخصیت حقوقی، هم خود شخصیت حقوقی و هم شخصی حقیقی مانند مدیرعامل دارای حق امضا، باید در این سامانه ثبت‌نام کرده باشند.

در مرحله‌ی اول ثبت نام،‌ باید نوع شخصیت مورد‌نظر را مشخص کنید. بسته به نوع ثبت نام، شخصیت حقیقی ایرانی یا غیر ایرانی و شخصیت حقوقی ایرانی یا غیر ایرانی را می‌توانید انتخاب کنید. پس از این مرحله، اطلاعات مورد نیاز بسته به انتخاب نوع شخصیت باید در فرم زیر وارد شوند. برای آدرس، به محض وارد کردن کد پستی، جزئیات به‌صورت خودکار وارد سیستم می‌شود.